Zboża – nasz chleb powszedni
Zboża to szeroka grupa roślin, która ze względu na zawartość skrobi, wykorzystywana jest do celów konsumpcyjnych, pastewnych i przemysłowych. Pszenica, jęczmień, żyto, owies, kukurydza, sorgo, ryż i inne są podstawowym surowcem w wielu gałęziach gospodarki. Są niezbędne dla naszej egzystencji. Blisko 1/3 światowych zbiorów zbóż stanowi kukurydza, po ok. ¼ przypada na pszenicę oraz ryż, zaś reszta na pozostałe rośliny.
Światowa produkcja zbóż
Zbiory zbóż na świecie w 2023 r. osiągną rekordowy poziom 2,819 mld t. Ich wykorzystanie szacuje się z kolei na ok. 2,805 mld ton, co oznacza że zapasy wzrosną (łącznie do ok. 878 mln ton). Sytuacja ta zapewni komfortowe perspektywy dla światowego bezpieczeństwa żywnościowego.
W UE plony większości zbóż utrzymają się na poziomie zbliżonym do średniej z ostatnich pięciu lat. Sytuacja w poszczególnych krajach jest jednak zróżnicowana. W części Europy zachodniej i środkowej czynnikami ograniczającym plony były z pewnością wyraźny deficyt wody, wyższe niż zwykle temperatury oraz silne promieniowanie UV. Z kolei w innych np. w Bułgarii, Rumunii, Słowenii czy Chorwacji, nadmiar opadów opóźnił zbiory i obniżył jakość ziarna. Mimo tych trudności zbiory kukurydzy (ok. 61 mln ton) przekroczą jej produkcję z roku poprzedniego o ok. 15%, zbiory pszenicy miękkiej (ok. 142 mln ton) będę na zbliżonym poziomie, a jęczmienia (ok. 49 mln ton) obniżą się. Największy spadek produkcji zbóż (ok. 5%) dotknie Rumunię. Nieco mniejsze spadki dotyczą Francji, Włoch, Polski i Niemiec, zaś wzrost produkcji dotyczy Hiszpanii i Węgier.
Największym na świecie eksporterem pszenicy, po zbrojnej napaści na Ukrainę, pozostaje Rosja. W 2022 roku zbiory zbóż osiągnęły tam rekordowe 153 mln ton, w tym ok. 92,0 mln ton stanowiła pszenica. W 2023 zbiory pszenicy wyniosą ok. 85 mln ton, a eksport ok. 47 mln ton. W tym samym czasie na Ukrainie produkcja zbóż (z powodu utraty ziemi oraz niższych plonów) zmniejszyła się z ok. 86 mln ton w roku 2021 do ok. 76 mln ton w roku 2022 oraz ok. 62 mln ton w roku 2023 (w tym pszenicy odpowiednio 32 mln ton, 20 mln ton i 17,5 mln ton). Z powodu opuszczenie kraju przez ponad 8 mln uchodźców zużycie zbóż na Ukrainie także uległo zmniejszeniu (z 18 mln ton do ok. 14 mln ton). W konsekwencji Ukraina potrzebuje mniej zboża. Wraz z zapasami z roku 2022 nadwyżka ukraińskiego zboża w roku bieżącym sięgnie ok. 45 mln ton.
Rynek krajowy
W Polsce 2022 roku zbiory zbóż zwiększyły się o 3% (w porównaniu z rokiem poprzednim) osiągając rekordowe 35,6 mln t. Wzrost wynikał z wyższych plonów. W 2023 roku zbiory zbóż szacowane są na ponad 34 mln t (tj. o około 4% mniej niż przed rokiem), co przewyższa zużycie krajowe o ponad 10 mln ton. Duże zapasy (6,5 mln t) na początku sezonu 2022/23 oznaczały, że rozpoczął się on z bardzo wysokimi nadwyżkami na rynku wewnętrznym. W konsekwencji całkowita podaż (czyli podaż krajowa plus import) wzrosła do blisko 47 mln t (tj. aż o 15% więcej niż w sezonie 2021/22). Równocześnie w sezonie 2022/23 odnotowany został blisko 50% wzrost eksportu (w sumie ok. 13 mln t). Również w okresie od stycznia do lipca 2023 roku eksport wyniósł ponad 6,6 mln ton, tj. o 2,5 mln ton więcej niż w pierwszym półroczu 2022 roku. W rekordowych miesiącach I półrocza 2023 roku Polska eksportowała nawet 1,3 mln ton. Pomimo wzrostu eksportu stan zapasów w połowie 2023 szacowany był na około 7 mln t, co stanowi ok. 35% rocznego zużycia zbóż. Ponad 40% tych zapasów charakteryzuje się jednak ograniczoną mobilnością, gdyż są to zboża paszowe, spasane w gospodarstwie. W kolejnym sezonie 2023/24 bieżąca podaż zbóż będzie nadal znacznie przewyższała krajowe zużycie.
Polski handel zagraniczny zbożami
Wysoka podaż zbóż na rynku światowym silnie wpływa także na ceny zbóż na rynku polskim. Cenowa hossa jaka miała miejsce na rynku polskim w połowie 2022 roku, jest już historią. Ceny stabilizują się na poziomie z roku 2021. Przyczyną presji cenowej, poza wysoką podażą zbóż i zapełnieniem magazynów krajowych, jest także nienajlepsza jakość ziarna.
