Rolnictwo ekologiczne
Rolnictwo ekologiczne to system produkcji roślinnej i zwierzęcej, łączący najkorzystniejsze dla środowiska praktyki i metody. Bazuje on na naturalnych „substancjach i procesach”, zapewniając tym samym wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych i stosowanie wysokich standardów dobrostanu zwierząt. To zrównoważony rozwój, ochrona środowiska i bioróżnorodności oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Sytuacja na świecie
Globalny rynek żywności ekologicznej szacowany jest na ok. 100 bilionów euro, z czego ok. 42% przypada na rynek USA, 38% na rynek UE, a 8% na rynek chiński. Wysoki dochód na mieszkańca determinuje poziom wydatków na żywności ekologiczną. Z tego powodu najwięcej przeznaczają na nią Duńczycy i Szwajcarzy (średnio ponad 340 Euro rocznie) oraz mieszkańcy Luksemburga (265 Euro/osobę). UE importuje rocznie ok. 3,5 mln ton żywności ekologicznej. Głównie są to owoce tropikalne.
Światowa powierzchnia upraw ekologicznych zajmuje ok 72 mln ha (tj. ok. 1,5% ogólnej powierzchni użytków rolnych). Ponad 2/3 tej powierzchni zajmują pastwiska, ok. 18% grunty orne, a 7% uprawy stałe. Do najczęściej uprawianych w systemie ekologicznym roślin należą: zboża (ok. 5,1 mln ha), oleiste na nasiona (1,7 mln ha), strączkowe (0,8 mln ha) oraz len i konopie. Wśród upraw trwałych największy obszar zajmują: oliwki (0,9 mln ha), kawa (0,7 mln ha), orzechy (0,6 mln ha), winogrona i kakao. Pod uprawami ekologicznymi najwięcej gruntów rolnych znajduje się w Australii (35,7 mln ha), Argentynie (3,7 mln ha) i Hiszpanii (2,4 mln ha).
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
Rynek produkcji ekologicznej regulowany jest w oparciu o przepisy krajowe i UE oraz system kontroli i certyfikacji. Procedurom kontroli podlega także żywność importowana. UE zapewnia produktom ekologicznym spójną tożsamość wizualną, która pomaga konsumentom zidentyfikować produkty ekologiczne, a rolnikom ułatwia wprowadzanie ich do obrotu. Logo produkcji ekologicznej oznacza, że produkty nim oznaczone spełniają surowe warunki dotyczące produkcji, transportu i przechowywania.
Dynamiczny rozwój rynku produktów ekologicznych w Polsce nastąpił po przystąpieniu do UE. W latach 2004-2013 powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wzrosła z 82 tys. ha (tj. niespełna 0,5% powierzchni użytków rolnych ogółem) do blisko 670 tys. ha w roku 2013. W kolejny latach nastąpił jednak jej spadek. W 2022 roku powierzchnia przeznaczona pod produkcję ekologiczną wynosiła 555 tys. ha (tj. ok. 3,6% powierzchni użytków rolnych ogółem, przy średniej dla UE wynoszącej 8,5%). Udział gospodarstw ekologicznych w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych był jednak nadal niewielki i sięgał zaledwie 1,4% (tj. blisko 23 tys. gospodarstw, wobec 27 tys. w roku 2013 oraz zaledwie 3,7 tys. w roku 2004).
Wzrost liczby gospodarstw i powierzchni użytków ekologicznych w Polsce w latach 2004-2013 był ściśle związany z uruchomieniem systemu dopłat w ramach WPR, potrzebami rynku wewnętrznego, promocją polskiej żywności ekologicznej na rynku UE oraz dynamicznym rozwojem usług agroturystyczny połączonych z produkcją ekologiczną. Odwrócenie, po 2013 roku, trendów w rozwoju gospodarstw ekologicznych związane jest z czynnikami natury ekonomicznej i organizacyjnej. Niska rentowność i wysokie koszty zniechęcają rolników do jej kontynuowania. Według badań udział wsparcia publicznego w wartości dodanej netto gospodarstw ekologicznych sięgał w ostatnich latach aż blisko 75%. Dużym wyzwaniem jest także długi okres konwersji gospodarstw (3 lata) oraz uciążliwe procedury uzyskania certyfikatu (jest on wydawany przez akredytowane jednostki certyfikujące na okres jednego rok i aby go odnowić trzeba przejść ponową kontrolę). Czynnikami zniechęcającymi są także słabo zorganizowany rynek, ograniczona sieć dystrybucji i przetwórstwa oraz niska siła nabywcza konsumentów. W konsekwencji udział rynku produktów ekologicznych w rynku żywności ogółem w Polsce nie przekracza 0,6%, a wydatki w przeliczeniu na osobę to zaledwie ok. 8 euro.
W strukturze produkcji ekologicznej dominuje (65%) produkcja roślinna, w tym: zboża stanowiące 29%, rośliny pastewne – 23%, rośliny strączkowe – 7%, rośliny przemysłowe – 5%. Łąki i pastwiska zajmują 17% ogółu ekologicznych użytków rolnych, uprawy trwałe – 9%, zaś warzywa 6%. Aż ¾ wszystkich gospodarstw ekologicznych w Polsce koncentruje się wyłącznie na produkcji roślinnej. Pozostałe prowadzą jednocześnie produkcję roślinną i zwierzęcą. W strukturze obszarowej dominują gospodarstwa o powierzchni od 10 do 20 ha (25% ogółu) oraz od 20 do 50 ha (24% ogółu). Większość przetwórców to małe i średnie gospodarstwa rodzinne. Łącznie przetwórstwem zajmuje się ponad 1,1 tys. podmiotów, z czego 35% zajmuje się przetwórstwem owoców i warzyw.
Ponad połowa gospodarstw ekologicznych w Polsce zlokalizowana jest w czterech województwach tj.: warmińsko-mazurskim (18% ogółu), podlaskim (16%), mazowieckim i zachodniopomorskim (po ok. 12%). Na terenie tych województw znajduje się także największa powierzchnia upraw ekologicznych. Województwami na terenie których udział użytków ekologicznych w ogólnej powierzchni użytków rolnych (tj. poniżej 1%) jest najmniejszy są województwa: opolskie i kujawsko-pomorskie.
